مقالۀ حاضر به بررسی اصول واج آرایی حاکم بر زبان ترکی آذربایجانی گویش اردبیلی در چارچوب نظریۀ بهینگی می پردازد. هدف این است بر اساس محدودیت های واجی حاکم بر این زبان تعیین شود ساختار مجاز هجا در این زبان چگونه است؟ همچنین مشخص شود آیا توالی واکه ها در ترکی گونۀ اردبیلی مجاز است یا خیر؟ در تحقیق حاضر از دو روش میدانی و کتابخانه ای استفاده شده است. در مطالعات مربوط به پیشینه نظری و توصیفی به طور عمده از روش کتابخانه ای استفاده شده و گردآوری داده ها با مراجعه و مصاحبه با گویشوران اردبیلی بدون دخالت دادن متغیر جنسیت صورت گرفته است. گویشوران از افراد مسن انتخاب شده اند، تا افرادی باشند که کمتر تحت تأثیر زبان فارسی قرار گرفته اند و به زبان اصیل صحبت می کنند. اصول واج آرایی عبارتند از چهار اصل: اصل توالی رسایی، اصل مرز اجباری، قانون مجاورت هجا و اصل آغازۀ بیشینه. این اصول در زبان ترکی گونۀ اردبیلی در چارچوب نظریۀ بهینگی موردبررسی قرار گرفته است. با بررسی داده های زبان ترکی گونۀ اردبیلی مشخص شد هر چهار اصل در این زبان فعال بوده و از اصول حاکم بر این زبان هستند؛ بدین صورت که اصل توالی رسایی از اهمیت و اولویت بسیار بالایی در این زبان برخوردار است. همچنین، اصل مرز اجباری نیز در گونۀ ترکی اردبیلی حاکم است و اگر به هنگام وند افزایی، التقای واکه ها رخ دهد، با اعمال فرآیند درج همخوان بین دو واکه، از نقض اصل مرز اجباری پیشگیری می شود. علاوه بر این، قانون مجاورت هجا در گونۀ ترکی اردبیلی حاکم است و پایانۀ هجای قبلی از آغازۀ هجای بعدی رسا تر است. با توجه به الگوی هجایی گونۀ ترکی اردبیلی که وجود آغازه ضروری است، به هنگام وند افزایی و هجابندی مجدد این اصل رعایت می شود و حتماً یک همخوان در جایگاه آغازه قرار می گیرد. اگر در مواردی مانند وام واژه هایی که وارد این زبان شده اند، این اصول نقض شوند، با اعمال فرآیند های واجی از قبیل درج و حذف از بروز ساختار های غیر مجاز در این زبان پیشگیری شده و ساختار مجاز در این زبان را به خود می گیرند.

هدف از این پژوهش بررسی واج آرایی گویش بلوچی سیستانی در چارچوب واجشناسی زایشی است. یک پیکره زبانی از گفتار تعدادی از گویشوران بلوچ سیستانی جمع آوری شد. یافته ها نشان میدهد که هم در آغازه و هم در پایانه هجا خوشه همخوانی وجود دارد. همخوانهایی که دارای مشخصه [-رسا] هستند نمی توانند بعنوان عضو دوم خوشه آغازه هجا در واژه های بسیط و مرکب قرار گیرند. همچنین دو همخوان با جایگاه تولید یکسان در آغازه هجا تشکیل خوشه نمیدهند. ضمنا، همخوانهای /r/ و /w/ بیشترین بسامد را بعنوان عضو دوم خوشه آغازه هجا و همخوانهای /n/ و /r/ بعنوان عضو اول خوشه پایانه هجا بترتیب بیشترین بسامد را دارند. واکه افتاده پیشین /a/، پربسامدترین واکه در هسته هجاهایی که دارای خوشه همخوانی آغازه و پایانه هستند بشمار میرود. اما پربسامدترین عضو دوم خوشه همخوانی در پایانه هجا، بترتیب همخوانهای گرفته، خیشومی و روان هستند. اصل توالی رسایی در خوشه همخوانی آغازه هجا و همچنین در خوشه همخوانی پایانه هجا با واکه های کشیدهe: , o: , u/, i, ɑ / رعایت میشود ولی این اصل با واکه های کوتاه /a, ɩ , ʊ / نقض میگردد.

در زبان فارسی، تنها هجای دارای خوشه همخوانی هجای cvcc است که پایانه آن می تواند با دو همخوان پر شود. هدف از نگارش این مقاله بررسی اصل سلسله مراتب رسایی در زبان فارسی می باشد. از این رو واژه های فارسی با خوشه همخوانی cvcc در پایانه بر اساس نوع واکه ای که هسته هجا را پر می کند و نیز بر اساس نوع همخوانی که در جایگاه نخست یا دوم پایانه قرار می گیرد، مرتب شدند و نتایج زیر به دست آمد:الف. اصل سلسله مراتب رسایی در خوشه های همخوانی دارای واکه های /i,u,a/ مشاهده می شود.ب. اصل سلسله مراتب رسایی در خوشه های همخوانی که دارای واکه های /æ,e,o/ مشاهده نمی شود.ج. بر مبنای اصل سلسله مراتب رسایی واکه ها در زبان فارسی دو طبقه طبیعی را تشکیل می دهند، یعنی واکه های /æ,e,o/ و /a,i,u/.

هجا از شمی ترین واحدهای زبانی است که از دیرباز مورد مطالعه قرار گرفته و بحث و بررسی پیرامون مرزهای آن بسیار بوده است. در زبان ایتالیایی هم بر روی آن مطالعات بسیاری انجام گرفته است. در این مقاله عناصری که در آغازه، قله و پایانه هجا در ایتالیایی قرار می گیرند، بررسی می شوند. این گرایش آشکار نیز به چشم می خورد که خوشه های همخوانی شکسته و به هجاهای ساده تر تبدیل می شوند. نقش همخوان های روان، نوع واکه و محل تکیه در تعیین مرزهای هجایی باید مورد توجه قرار گیرد. حرف تعریف، حرف اضافه و دیگر عناصری که در محور همنشینی قرار می گیرند زمینه های شکست خوشه های همخوانی آغازین واژه را فراهم می کنند، اما در درون واژه، همنشینی واکه ها در این روند سودمندند.

کلیه گویشهای کردی رایج در نواحی غربی ایران دارای ساختهای هجایی ، CCVVCC , CCVC , CCV , CVCC , CVC , CV می باشند و در برخی از آنها مانند کردی مهابادی ساخت هجایی cvccc به ندرت یافت می شود . در ساختهای هجایی با دو همخوان در آغازه ، همخوان دوم فقط می تواند /y/ یا /w/ باشد و همخوانهای /I/ و /r/ و /n/ نمی توانند در آغازه هجا قرار گیرند. در کردی همخوان هجایی شده وجود ندارد و فقط واکه ها می توانند در قله هجا ظاهر شوند. گویشهای کردی به رغم تنوع و تفاوت در واژگان و اصوات ، دارای ساختهای هجایی یکسانی هستند و این امر می تواند بیانگر این واقعیت باشد که در تحول زبانها ، ساختهای هجایی از اصوات و واژگان سمجتر هستند.

پژوهش حاضر با استفاده از یک پیکره زبانی وسیع، الگوهای واج آرایی نظام آوایی زبان ترکی را بررسی کرده است. برای این منظور، در یک مطالعه آماری توزیع طبقات مختلف همخوان های ترکی در جایگاه های آغازه و پایانه هجا و همچنین آرایش این طبقات در خوشه های همخوانی واقع در پایانه هجا در cvcc و مرز هجا در c. c بررسی شد. نتایج نشان داده است که همخوان های انفجاری و سایشی در جایگاه آغازه تمامی واکه ها فراوانی بیشینه دارند که این الگوی توزیعی با سلسله مراتب محدودیت های *ONSET/X براساس مقیاس رسایی سلکرک هماهنگ است. درمقابل، نتایج مربوط به واج آرایی هجا برحسب عناصر ساختی پایانه در هجاهای cvc و cvcc نشان داد که همخوا ن های رسا نسبت به همخوان های انفجاری به هسته نزدیک تر هستند که این با پیش بینی های نظام سلسله مراتبی خانواده محدودیت های CODA/X* مغایر است؛ یافته های آماری مربوط به خوشه های همخوانی واقع در پایانه هجا در cvcc نشان داد که خوشه روان-انفجاری فعال ترین خوشه همخوانی پایانی است؛ بنابراین، توزیع واج ها براساس عناصر ساختی پایانی در cvcc توزیعی مطابق با اصل توالی رسایی با حداقل نشان داری واج آرایی است؛ اما خوشه های همخوانی واقع در مرز هجا، برخلاف خوشه های پایانی، انواع مختلف همنشینی های واجی شامل دو عضو با طبقه طبیعی یکسان و یا دو عضو همانند را در بر می گیرد.

در زبان فارسی، قاعده تضعیف، همخوان سایشی /V/ را به ناسوده [W] تبدیل می کند. این فرآیند، زمانی اتفاق می افتد که همخوانی /V/ در پایانه هجا بعد از واکه /a/ را به واکه [o] تبدیل می کند. برای مثال، ستاک «رو» /rav/ در فعل می روم /mi-rav-am/ تغییر نمی کند، اما در وجه امری «برو» [bo-row] قاعده تضیف به کار رفته است. هنگامی که همخوان /V/ در جایگاه آغازه هجا به کار می رود یا به عنوان بخشی از همخوان مشدد در یک تکواژ قرار دارد، اما وقتی همخوان /V/ در پایانه هجا قرار گیرد به ناسوده /W/ تبدیل می شود، مانند: [now - ruz].

«فن هجا» از فنون شعری است که به طور خودانگیخته یا غیرخودانگیخته، برای آرامش آشفتگی های درونی شاعر همراه با رنجش مهجو از وجود وی بر می خیزد. بدون شک در شکل گیری این نوع از شعر، عامل یا عواملی دخالت دارد، همان گونه که در جهت گیری شاعران به سوی نوع معینی از شعر، انگیزه ها یا عللی دخیل است. این مقاله تلاش دارد این عوامل را در دو دسته بیرونی و درونی بررسی نماید.در قسمت نخست به بررسی ریشه های همجوگرایی بشار در محیط خانواده و اجتماع پرداخته شده، و از بردگی خانوادگی، نقص عضو ژنتیکی، مقطوع النسل بودن و اثرات آن در تولید هجا سخن گفته شده است، و در بخش بعدی آن به انطباق شخصیت این شاعر با نقطه نظرهای برخی از روانشناسان و جامعه شناسان در مباحثی چون اضطراب، هیجان خواهی، عقده حقارت و عقده خودبزرگ بینی پرداخته شده است.

در این مقاله وزن هجا (syllable weight) در زبان فارسی را از لحاظ آکوستیکی مورد بررسی قرار می دهیم. پژوهش به صورت آزمایشگاهی و در محیط نرم افزار پرات (Praat) صورت گرفته است. در نهایت عنصر آکوستیکی کشش به عنوان مشخصه آکوستیکی وزن هجا در فارسی بررسی شده و پیوستار وزن هجا به صورت cvcc>cvc>cv مشخص می شود.